Formacja
Modlitwa przed Mszą świętą
W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen.
Oto za chwilę przystąpię "do ołtarza Bożego, do Boga, który rozwesela młodość moją". Do świętej przystępuję służby. Chcę ją dobrze pełnić. Proszę Cię, Panie Jezu, o łaskę skupienia, by myśli moje były przy Tobie, by oczy moje były zwrócone na Ołtarz, a serce moje oddane tylko Tobie. Amen.
W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen.
K: Wspomożenie nasze w Imieniu Pana.
M: Który stworzył Niebo i Ziemię.
*****************************************************
Modlitwa po Mszy świętej
K: Błogosławmy Panu.
M: Bogu niech będą dzięki!
Boże, którego dobroć powołała mnie do Twej służby, spraw bym uświęcony uczestnictwem w Twych tajemnicach przez dzień dzisiejszy i całe me życie szedł tylko drogą Zbawienia. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen.
*******************************************************
Naczynia liturgiczne
Kielich i co do niego należy
Kielich należy do przedmiotów koniecznych do sprawowania Mszy św., które powinny być otaczane szczególnym szacunkiem, gdyż w nim po konsekracji znajduje się Krew Pańska. Wymaga się, żeby był on wykonany ze szlachetnego metalu, który nie podlegałby korozji i przynajmniej od wewnątrz powinien być pozłocony. W jego budowie wyróżnia się stopę, czarę i łączący je trzon. W I-szych wiekach chrześcijaństwa kielich zaopatrzony był w dwa uchwyty umożliwiające trzymanie go przez diakona podczas udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami.
Korporał jest małym obrusem lnianym, na którym umieszcza się w czasie Liturgii Eucharystycznej dary ofiarne (chleb i wino). Na korporale również przechowuje się i wystawia Najświętszy Sakrament. (przyp. Dlatego ważne jest, byście przed wystawieniem Najświętszego Sakramentu oprócz ustawienia świec na ołtarzu nie zapomnieli rozłożyć korporału).
Palka służy do przykrywania kielicha podczas sprawowania Eucharystii. Wykonywana jest z podwójnie złożonego materiału, który zwykle jest usztywniony np. tekturką. Palka nie posiada znaczenia symbolicznego, a jedynie praktyczne – zabezpiecza znajdującą się w kielich Krew Pańską przed np. owadami.
Puryfikaterz jest ręczniczkiem służącym do oczyszczania pateny i wycierania kielicha przy udzielaniu Komunii św. pod dwiema postaciami oraz po zakończeniu Komunii św. - podczas puryfikacji.
Welon jest używany welon na kielich, czyli tkanina (chusta) koloru białego lub koloru ornatu, którą nakryty jest kielich do momentu przygotowania darów ofiarnych. Ponownie kielich nakrywa się tym welonem po Komunii świętej.
Naczynia używane podczas Mszy
Ampułki są używanymi począwszy od starożytności naczyniami kształtem przypominającym dzbanuszki, w których w czasie ofiarowania przynosi się wino i wodę. Zwykle umieszcza się je na szklanej lub metalowej tace.
Lawaterz jest naczyniem używanym do obmycia rąk podczas ofiarowania (lavabo). Niestety jest dość rzadko używany w liturgii – często jego funkcję pełni ampułka z wodą. Składa się on z dwóch części: naczynia na wodę (w kształcie dzbanka) i tacy, na którą spływa woda.
Patena jest naczyniem, na którym podczas Mszy św. umieszcza się hostię do konsekracji, a następnie łamie się Chleb Eucharystyczny. Pierwotnie miała ona kształt miski, dziś kształtem przypomina zwykle mały płaski talerzyk. Bywają jednak głębsze pateny, w których można obok hostii dla celebransa i koncelebransów (jeśli są) umieścić komunikanty dla wiernych – jest to piękny symbol przypominający, że cały Lud Boży spożywa z jednego chleba.
Puszka (ciborium) jest naczyniem do przechowywania Chleba Eucharystycznego. Pierwotnie była okrągłym lub kwadratowym pudełkiem, a w średniowieczu przybrała kształt przykrywanego kielicha. Natomiast Rytuał Rzymski zalecił, aby na puszkę nakładać welon.
Akolitki - Tak często nazywane są świece, które dwóch ministrantów niesie obok Krzyża podczas procesyjnego wejścia na początku Mszy świętej. Świece te używane są później podczas czytania Ewangelii a także podczas Liturgii Eucharystycznej.
Kociołek – jest to naczynie liturgiczne, które z zewnątrz wygląda jak wiaderko, posiada metalowy uchwyt. W czasie liturgii służy do przenoszenia wody święconej podczas obrzędu asperges.
Kropidło – jest to przedmiot liturgiczny służący do obrzędu aspersji. Niejako wyróżniamy dwa rodzaje kropideł (służą one do tego samego, mają jednak nieco inny wygląd). Pierwsze z nich składa się z uchwytu, na którego końcu znajduje się metalowa kula z małymi otworkami. W środku znajduje się gąbka nasączona wodą święconą. Ten rodzaj kropidła stosuje się np. podczas wizyty duszpasterskiej. Drugi rodzaj posiada na końcu zamiast kuli, włosie. Drugi rodzaj kropidła częściej występuje podczas pokropienia wiernych w kościele. Kiedy kapłan kropi wiernych wodą święconą to jest to przypomnienie sakramentu chrztu i świadomego odrzucenia zła na rzecz dobra. Gdy kapłan święci określone przedmioty, wówczas jest to znak że Bóg bierze pod opiekę ludzi, którzy będą te przedmioty nosić.
Kolory szat liturgicznych
Kolor biały zawsze symbolizował światło, czystość, niewinność, radość, świąteczny nastrój. Orant i stroje tego koloru używane są w święta Pana Jezusa, Matki Bożej, wspomnienia Aniołów i świętych, w okresie Bożego Narodzenia i Wielkanocy.
Kolor czerwony, to znak krwi, walki, męczeństwa, a także ognistych języków, pod postacią których Duch Święty zstąpił na zebranych apostołów w Wieczerników w dniu Zielonych Świąt. Stroje w tym kolorze używamy w Niedzielę Palmową, Wielki Piątek, Podwyższenie Krzyża, Zesłanie Ducha Świętego, Święta męczenników i Apostołów.
Kolor zielony oznacza nadzieję, odrodzenie (wiosenna zieleń budzącej się przyrody), młodości i sprawiedliwości. Stroje w tym kolorze ubieramy podczas okresu zwykłego.
Kolor fioletowy stosowano pierwotnie zamiast czarnego, który był znakiem żałoby i pokuty. Kolor fioletowy natomiast, oprócz żałoby i pokuty, symbolizował ponadto skruchę, pokorę oraz godność. Stroje i ornaty fioletowe używamy w Adwencie, Wielkim Poście oraz podczas pogrzebów i Mszy św. żałobnych.
Kolor różowy ornatu używany jest tylko dwa razy w roku, w III Niedzielę Adwentu i IV Niedzielę Wielkiego Postu.
Księgi liturgiczne
Mszał Rzymski
Jest to największa ze wszystkich ksiąg liturgicznych, zawiera ona stałe oraz zmienne części Mszy świętej. Jest on konieczny do odprawienia Eucharystii. W Mszale zawarte są odpowiednie teksty na każdy okres liturgiczny, uroczystości, święta oraz wspomnienia, a także formularze do Mszy św. Wotywnych (np. o NMP, świętych). Na końcu umieszczony został tekst mszy w języku łacińskim.
Lekcjonarz
Jest to księga niezbędna do odprawienia Eucharystii, bowiem jej integralną częścią jest Liturgia Słowa. Został wprowadzony po Soborze Watykańskim II jako osobna księga liturgiczna (wcześniej czytania znajdowały się w Mszale).
W tomach I-V zawierają się czytania biblijne, psalmy responsoryjne i aklamacje przed Ewangelią na poszczególne dni okresów liturgicznych. Podzielone są one na cykle: czytania niedzielne w cyklu trzyletnim: A, B, C. Czytania na dni powszednie zebrane są w cykl dwuletni: Rok I i II.
W tomie VI umieszczone są czytania na uroczystości, święta oraz wspomnienia świętych.
Tom VII zawiera teksty biblijne na Msze wotywne, o zmarłych, pogrzebowe, obrzędowe (przy udzielaniu sakramentów).
Jest jeszcze tzw. lekcjonarz pogrzebowy, w którym znajdują się czytania na msze pogrzebowe. (uważany niekiedy jako tom VIII).
Ewangeliarz
Kolejną księgą używaną podczas Mszy świętych, szczególnie tych sprawowanych w sposób bardzo uroczysty jest Ewangeliarz. Jest to ozdobna księga zawierająca wyłącznie teksty Ewangelii, odczytywane podczas liturgii. Jest on uroczyście wnoszony w czasie liturgii podczas procesji wejścia, składany na ołtarzu, a następnie przed proklamacją Ewangelii procesyjnie wnoszony na ambonę i okadzany.
Rytuał
Księga zawierająca przepisy dotyczące sprawowania sakramentów i sakramentaliów oraz modlitwy do ich sprawowania (np. obrzędy pogrzebu, obrzędy chrztu, obrzędy ślubu).
Agenda liturgiczna
Bardzo znaną i często używaną księgą, która nie jest w ścisłym sensie księgą liturgiczną jest Agenda. Znajdziemy w niej modlitwy oraz teksty nabożeństw i błogosławieństw różnych przedmiotów (np. różańca, krzyża), miejsc oraz osób.
Liturgia Godzin (tzw. brewiarz)
Jest to księga liturgiczna stosowana przez kapłanów, ale którą codziennie mogą używać także wierni świeccy. Liturgia Godzin to codzienna modlitwa ludu Bożego, obowiązkowa dla osób duchownych i zakonnych. Jest to głównie modlitwa psalmami.
Brewiarz jest podzielony na IV Tomy:
I - Adwent i okres Bożego Narodzenia
II - Okres Wielkiego Postu oraz Wielkanocy
III - Okres zwykły tygodnie I-XVII
IV - Okres zwykły tygodnie XVIII- XXXIV
Postawy w liturgii
Postawa stojąca
Postawa stojąca jest wyrazem uszanowania. Wszędzie na widok osoby wyżej postawionej przybiera się postawę stojącą. Podczas liturgii postawa stojąca jest zewnętrznym znakiem głębokiego uszanowania dla Boga jako najwyższego Pana.
Kiedy zachowujesz postawę stojącą?
Od początku Mszy Świętej aż do oracji włącznie.
- Od wersetu "Alleluja" przed Ewangelią aż do zakończenia Ewangelii.
- Podczas wyznania wiary i modlitwy powszechnej.
- Podczas procesji z darami ofiarnymi.
- Od wezwania kapłana "Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę...".
- Podczas prefacji aż do "Święty, Święty ..." włącznie.
- Po aklamacji "Oto wielka tajemnica wiary" aż do "Baranku Boży" włącznie.
- Podczas Modlitwy po Komunii św. oraz obrzędów zakończenia.
Postawa klęcząca
Postawa klęcząca zarówno jako dłuższa postawa modlitewna, jak również chwilowy gest, w liturgii chrześcijańskiej oznaczała wielbienie Boga i była postawą typowo chrześcijańską. To postawa adoracji Boga. Dlatego klęczy się przy adoracji Najświętszego Sakramentu, przy modlitwie zanoszonej do Boga i podczas różnych nabożeństw, których głównym celem jest zawsze wielbienie Boga, niezależnie od ich charakteru.
Kiedy w czasie Mszy św. zachowujesz postawę klęczącą?
- podczas Modlitwy eucharystycznej, po śpiewie: "Święty..."
- na słowa: "Oto Baranek Boży ... Panie, nie jestem godzien..."
- w czasie adoracji Najświętszego Sakramentu
Postawa klęcząca jest zasadniczą postawą w czasie sakramentu pokuty.
Należy odróżnić postawę klęczącą od przyklęknięcia. Podczas przyklękania klęka się zawsze na prawe kolano i nie czyni się przy tym żadnych gestów, np. znaku krzyża.
W czasie sprawowania Eucharystii kapłan przyklęka tylko trzy razy:
- po podniesieniu Hostii w czasie konsekracji
- po podniesieniu kielicha w czasie konsekracji
- w czasie śpiewu Baranku Boży, a przed słowami: "Oto Baranek Boży..."
Kolanem należy wyraźnie dotknąć posadzki. Nie może to być tylko "dygnięcie". Klęka się zawsze twarzą do przedmiotu czci. Klękanie na dwa kolana jest wyrazem czci i hołdu wobec Pana Jezusa wystawionego do adoracji. Przyklękamy najpierw na prawe kolano, a potem dostawiamy do niego kolano lewej nogi. Wstajemy zaś najpierw lewą nogą. Nie klękamy na obydwa kolana równocześnie.
Postawa siedząca
Pozycja siedząca według starożytnego zwyczaju przysługiwała urzędnikom, nauczycielom i sędziom jako znak władzy i godności.
Wierni w kościele nie zawsze siedzieli. Przez całe wieki w kościołach nie było ławek. W średniowieczu podczas długich nabożeństw wierni wspierali się na laskach różnego kształtu. Miejsca siedzące przewidziane były tylko dla duchowieństwa. Siedzenia dla wiernych wprowadzili dopiero protestanci w swoich kościołach. Za ich przykładem poszli katolicy najpierw w krajach, w których było dużo protestantów, a później w całym Kościele powszechnym. Do ławek kościelnych katolicy dodali klęczniki (w protestanckich ich nie ma).
Siedzenie jest także postawę słuchającego ucznia. Jest znakiem skupienia, przyjmowania i rozważania Słowa Bożego.
W którym momencie siedzisz w czasie liturgii Mszy św.?
- podczas czytań mszalnych (z wyjątkiem Ewangelii), psalmu responsoryjnego i kazania (homilii) oraz ciszy po kazaniu
- podczas przygotowania darów ofiarnych (z wyjątkiem tych ministrantów, którzy podają ampułki)
- podczas rozdawania Komunii św. (z wyjątkiem tych, którzy podają patenę) i chwili ciszy po Komunii św.
- w czasie ogłoszeń parafialnych
Siedząc nigdy nie zakładamy nogi na nogę, nie wyciągamy ich przed siebie ani nie "bawimy się" stopami. W czasie postawy siedzącej dłonie spoczywać powinny na kolanach.
Leżenie krzyżem
Leżenie krzyżem czyli rzucenie się twarzą na ziemię jest znakiem najgłębszej adoracji oraz pokuty. Jest to jeszcze większe uniżenie siebie wobec Majestatu Bożego aniżeli klęczenie.
Leżenie krzyżem symbolizuje najgłębsze poniżenie siebie i najusilniejszą modlitwę. Lepiej niż słowa wyraża ono całkowite oddanie się Bogu i poczucie własnej słabości.
Obecnie celebrans kładzie się krzyżem przed ołtarzem na początku ceremonii Wielkiego Piątku, na znak, że Odszedł nasz Pasterz; Jezus Chrystus. Podobnie osoby, które otrzymują święcenia padają na twarz i leżą krzyżem podczas śpiewania Litanii do Wszystkich Świętych. W wielu zgromadzeniach zakonnych, także przyjmujący profesję zakonną przybierają postawę leżenia krzyżem.
Procesja
Procesja (łac. procedare - iść, kroczyć) to szczególna forma postawy - cały czas w ruchu. Polega ona na kroczeniu, przemieszczaniu się z jednego miejsca na drugie. Nie jest to jednak chód bezcelowy i nic nie znaczący. Według symboliki liturgicznej, wyraża on wędrówkę Ludu Wybranego z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. Sobór Watykański II naucza, że każda procesja to symbol nowego Ludu Bożego, pielgrzymującego za Chrystusem i z Chrystusem (na czele procesji niesiony jest przecież krzyż - znak Jego przejścia od śmierci do życia) do nieba (do Nowej Ziemi Obiecanej). Szczególną formą procesji są tzw. procesje teoforyczne zwane są one zatem inaczej procesjami eucharystycznymi, bowiem w ich czasie niesiony jest w monstrancji Najświętszy Sakrament. Zaliczamy do nich:
- procesję Bożego Ciała (z 4 stacjami) i procesje w tzw. oktawie Bożego Ciała
- procesję po sumie odpustowej
- procesję rezurekcyjną (po Wigilii Paschalnej w wieczór Wielkiej Soboty lub w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego przed pierwszą Mszą. Procesja ta wyraża radość ze zmartwychwstania Chrystusa.)
Inne procesje:
- procesja błagalna w dni krzyżowe, czyli w 3 pierwsze dni po niedzieli przed ur. Wniebowstąpienia Pańskiego (śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych i wezwania)
- procesja pogrzebowa z kościoła lub kaplicy na cmentarz
Gesty liturgiczne
Pokłon
Pokłon jest znakiem zarówno głębokiego szacunku, jak również usposobienia pokutnego, szczególnie wtedy, gdy ma on związek z prośbą o oczyszczenie z grzechów (w sakramencie pokuty, spowiedzi powszechnej, przy akcie pokuty we Mszy św. itp.).
Skłon głowy jest znakiem szacunku i uprzejmości. Skłaniamy głowę, kiedy przynosimy jakiś przedmiot liturgiczny kapłanowi, np. podczas przygotowania darów ofiarnych.
Skłon ciała (ukłon głęboki) - przy tym pokłonie zginamy głęboko głowę i ramiona. To również jest znak czci i uwielbienia.
W wykonywaniu skłonów należy zachować nie tylko powagę i staranność (szybkie "uderzenie głową o posadzkę" wyraża nasz pośpiech i niechlujstwo liturgiczne), ale i rozsądny umiar. Liturgia bowiem nie może stać się nieustannym skłanianiem wszystkiemu i wszystkim, gdyż inaczej może się przerodzić w parodię liturgii.
Znak pokoju
Znak pokoju to zewnętrzny wyraz zgody z bliźnim. Znak pokoju wykonujemy przez ukłon w kierunku najbliższych osób, nie wypowiadając przy tym żadnych słów lub przez podanie ręki.
Znak pokoju przekazuje się przed śpiewem Baranku Boży po wezwaniu kapłana lub diakona: "przekażcie sobie znak pokoju".
Znak pokoju to nie tylko pogodzenie się czy jakaś zewnętrzna forma serdeczności. Przekazujemy sobie pokój Chrystusowy, który jest prawdziwym Bożym darem; pokój jakiego nie potrafimy zbudować sami - "nie tak jak daje świat.
Nałożenie rąk
W liturgii obrzęd ten należy do najstarszych. Sięga on czasów Chrystusa Pana, który wielokrotnie nakładał ręce na dzieci lub na chorych.
Znaczenie nałożenia rąk zależy od obrzędu, w którym się je stosuje.
Nakłada się ręce przy udzielaniu błogosławieństwa (np. prymicyjnego), w którym oznacza ono łaskawość Boga w Trójcy Jedynego, który jest źródłem wszelkiej świętości.
W obrzędzie sakramentu bierzmowania, nałożenie ręki z równoczesnym namaszczeniem olejem krzyżma oznacza, że Duch Święty udziela się bierzmowanemu jako Dar.
W obrzędzie sakramentu święceń nałożenie rąk oznacza przekazanie władzy kapłańskiej.
We Mszy św. wyciąga się ręce nad darami ofiarnymi podczas modlitwy skierowanej do Boga Ojca, o zesłanie Ducha Świętego. Gdy na końcu Mszy św. celebrans udziela błogosławieństwa w formie uroczystej również wyciąga ręce nad wiernymi, wypowiadając słowa błogosławieństwa.
Gest nałożenia, w formie wyciągnięcia ręki, na penitentem, towarzyszy także formule rozgrzeszenia wypowiadanej przez szafarza sakramentu w czasie spowiedzi.
Rozłożenie rąk
Rozłożenie rąk i wzniesienie ich nieco w górę tak, jak kapłan trzyma je podczas odmawiania modlitw mszalnych, to najstarsza forma postawy modlitewnej, przekazanej przez liturgię. Gest ten oznacza, że adresatem modlitwy jest Pan Bóg. Symbolizuje człowieka, który z całą ufnością zwraca się do Boga i oczekuje od Niego pomocy.
Obecnie w liturgii Mszy świętej kapłan z rozłożonymi rękami recytuje lub śpiewa następujące modlitwy mszalne:
- kolekta
- modlitwa nad darami
- modlitwa Eucharystyczna
- modlitwa Pańska (Ojcze nasz)
- modlitwa po Komunii
Do wiernych kapłan zwraca rozłożone ręce gdy ich pozdrawia ("Pan z wami”) i gdy wzywa ich do modlitwy o przyjęcie przez Boga darów ofiarnych ("módlcie się, aby moją i waszą ofiarę...").
Złożenie rąk
Od XIII w. zaczął się rozpowszechniać zwyczaj składania rąk z wyprostowanymi palcami. Zwyczaj ten praktykowany był tak w liturgii, jak i poza liturgię. W liturgii Mszy św. np. kapłan trzyma ręce złożone podczas procesji do ołtarza, podczas aktu pokutnego, hymnu Chwała na wysokości Bogu, wyznania wiary. Wierni składają w ten sposób ręce przy modlitwie, tak podczas liturgii, jak i poza nią.
Składanie rąk przy modlitwie symbolizuje wzniesienie duszy do Boga i oddanie Mu się z wiarą. Jest znakiem poddania się Jego woli, jako najwyższemu Panu.
Liturgia nie zna gestu złożenia rąk ze splecionymi palcami.
Gdy jako ministrant nie niesiesz żadnego przedmiotu, albo gdy nie masz w ręku modlitewnika - śpiewnika, wtedy złóż swoje ręce. Ręce powinny być zawsze złożone na wysokości piersi i stale skierowane ku górze.
Bicie się w piersi
Jest to znak pokory, skruchy i szczerego żalu za grzechy. Podczas wykonywania tego gestu wskazujemy na serce człowieka, gdyż "z serca pochodzą złe myśli, zabójstwa, cudzołóstwa, czyny nierządne, kradzieże, fałszywe świadectwa, przekleństwa".
W Eucharystii gest ten wykonujemy tylko w jednym miejscu:
- w czasie III formy aktu pokuty na słowa: "moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina"
Obmycie rąk
Jest to gest obmycia rąk kapłana, symbolizujący wewnętrzne obmycie z ludzkich nieprawości. Geneza gestu obmycia rąk jest jednak zupełnie inna. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa podczas ofiarowania nie składano pieniędzy, ale najczęściej jakieś dary natury: owoce, chleby, bydło itd. Kapłan musiał każdej ofiary przynajmniej dotknąć. Gdy już skończył przyjmować dary miał zazwyczaj brudne ręce. Stąd wziął się zwyczaj obmywania rąk, który z biegiem historii nabrał w liturgii znaczenia symbolicznego.
Znak krzyża
Znak krzyża jest gestem najczęściej wykonywanym gestem przez katolików. Symbolizuje on krzyż, na którym umarł Chrystus. Znak krzyża jest wyznaniem wiary w Boga Trójjedynego - Ojca, Syna i Ducha Świętego.
Wyróżniamy dwa rodzaje znaków krzyża: duży i mały. W czasie Mszy św. duży znak krzyża wykonujemy:
- Na rozpoczęcie Eucharystii na słowa: "W imię +Ojca i Syna i Ducha Świętego..." (czyni go także celebrans).
- Na pokropienie wodą święconą, zastępujące akt pokuty.
- W czasie błogosławieństwa końcowego: "Niech Was błogosławi Bóg wszechmogący: +Ojciec i Syn i Duch Święty".
Mały znak krzyża wykonujemy przed Ewangelią, znacząc kciukiem małe znaki krzyża na czole, ustach i piersi w czasie słów, wypowiadanych przez kapłana: "Słowa Ewangelii według świętego ..." +.
Znak krzyża wykonują rodzice na czołach dzieci błogosławiąc je, możemy go czynić na bochenku chleba, który zamierzamy przekroić, przechodząc obok kościoła.
Szaty liturgiczne
Alba
Alba jest długą, białą szatą, sięgającą do kostek, z długimi rękawami Nazwa "alba" wywodzi się od jej białego koloru: łacińskie albus oznacza biały. Alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie łaski uświęcającej.
Komża
Komża jest skróconą alba o szerokich rękawach. Symbolika komży jest taka sama co alby, a więc oznacza czystość duszy.
Pasek
Pasek, z łacińska zwany także cingulum, jest jakby sznurem z frędzlami na obu końcach, którym przepasuje się albę, gdy jest za szeroka i za długa, by dobrze leżała na liturgii.
Pasek symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej.
Stuła
Stuła to długa, szeroka wstęga, lekko rozszerzona na końcach, uszyta z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan noszę stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia, ukośnie do prawego boku i tam ją spina. W liturgii stuła symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego.
Ornat
Ornat (łac. ornatus - ozdobny) powstał z wierzchniej szaty rzymskiej nazywanej paenula, która była rodzajem płaszcza bez rękawów, z jednym tylko małym otworem na głowę. Ornatu używano przy wszystkich czynnościach kapłańskich. Od XIII w. zaczęto go obcinać z boków, by nie krępował ruchów rąk, aż w XVII w. pozostały już, tylko dwa płaty materiału, z przodu i z tyłu. Równocześnie ornat przyozdabiano coraz bardziej bogatymi haftami. Na plecach kapłana zwykle haftowano znak krzyża, symbol Ofiary krzyżowej Chrystusa i równocześnie symbol ciężaru służby Bożej. Obecnie wraca się do ornatu obszernego, odznaczającego się szlachetną prostotą i estetycznym wyglądem.
Kapłan zakłada ornat na albę i stułę, kiedy odprawia Mszę świętą.
Dalmatyka
Dalmatyka jest szatą własną diakona. Wkłada on ją na albę i stulę. Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmacja; kraina w dzisiejszej Chorwacji, od której szata ta wzięła swoją nazwę.
Kapa
Kapa zwana dziś nieszpornikiem, pierwotnie była strojem książąt i królów. Nie jest to zatem strój liturgiczny w takim znaczeniu jak pozostałe szaty liturgiczne. Nie ma też powszechnie przyjętej symboliki. Na przełomie VIII i IX wieku kapa staje się szatą liturgiczną w Europie.
Biret
Biret nie jest w ścisłym sensie szatą liturgiczną. Biret jest to pozaliturgiczne nakrycie głowy duchowieństwa, używane od wczesnego średniowiecza. Biret ma kształt czapki z czterema plisowanymi rogami zbiegającymi się na środku biretu. Tam też bywa umieszczany pompon. Za zgodą papieża Piusa II, kardynałowie noszą birety koloru czerwonego, biskupi fioletowego, zaś kapłani - czarnego.
Insygnia biskupie (pontyfikalia) i szaty biskupie
Mitra
Mitra (infuła) to liturgiczne nakrycie głowy biskupa, w formie trójkątnej czapki złożonej z dwóch płatów, złączonych materiałem. Z tylniego płatu zwisają swobodnie na plecy biskupa dwie wstęgi dł. ok. 20 cm.
Piuska
Piuska to nakrycie głowy biskupa w kształcie okrągłej czapeczki, używanej zarówno w czasie czynności liturgicznych, jak i poza liturgią. Nie jest ona jednak strojem liturgicznym w sensie dosłownym. Służyła ona kiedyś jako ochrona głowy, ale od pewnego czasu zmieniła ona kształt i stała się nieodzownym elementem ubioru biskupa. Posiada ona na wierzchołku wystający element, który ułatwia zdejmowanie piuski.
Pierścień
Pierścień jest symbolem władzy biskupiej. Symbolizuje również zachowywany przez biskupa prawdziwy depozyt wiary oraz jego zaślubiny z Kościołem mu powierzonym.
Szczególnym rodzajem pierścienia biskupiego jest pierścień papieski, zwany Pierścieniem Rybaka. Symbolizuje on łączność z Księciem Apostołów: św. Piotrem.
Pastorał
Pastorał (łac. pastor - pasterz) jest także oznaką władzy biskupiej (pasterskiej). Symbolizuje laskę pasterską, jaką posługiwał się pasterz. Pastorał więc symbolizuje posiadaną moc Bożą, władzę pasterską i prorocką. Szczególny pastorał posiada papież; ma on formę laski zakończonej krzyżem.
Do podtrzymywania w czasie liturgii insygniów biskupich (gdy biskup ich nie potrzebuje); mitry i pastorału, powinni być wyznaczeni odpowiedni ministranci. Nazywamy ich ministrantami mitry i pastorału, którzy trzymają te insygnia biskupie odziani w welony.
Pektorał
Pektorał (łac. pectus - pierś, serce) czyli krzyż biskupi wywodzi się od krzyży noszonych na piersi, w których znajdowały się relikwie świętych. Wierzono, że chronią one tego, kto je nosi. Przypomina cierpienie, i opiekę, jaka spływa z krzyża Chrystusowego dla obrony przed napaściami wrogów zbawienia. Biskupi noszą pektorały stale na sutannie.
Dziś nie zawierają one świętych relikwii. W czasie liturgii krzyż biskupi winien się znajdować pod ornatem, a nie na nim.
Paliusz
Paliusz jest to biała wstęga, szer. ok. 6 cm., z sześcioma czarnymi krzyżami w formie obręczy, którą zakłada metropolita na ramiona w czasie sprawowania Eucharystii. Paliusz posiada także dwie; zwisające z przodu i z tyłu wstęgi. Paliusz w Kościele Rzymskim jest oznaką władzy arcybiskupów metropolitów, przyznawaną im przez papieża. Prawo jego noszenia mają oni na terenie całej swej metropolii, jednak nie poza nią. Tylko papież ma przywilej noszenia paliusza na całym świecie; wynika to z powszechnego charakteru jego władzy pasterskiej.
Paliusz jest wykonany z owczej wełny, poświęcanej co roku przez papieża w Bazylice św. Piotra we wspomnienie św. Agnieszki przypadające 21 stycznia. Są one wykonywane przez siostry benedyktynki z klasztoru w Rzymie.
Ojciec Święty nakłada paliusze nowo ustanowionym metropolitom w uroczystość śś. Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca) w Bazylice św. Piotra.